Komiði sæl.

Í gærkvöldi, 23 mai 2009, var ég staddur á tónleikum með söngvaskáldinu
Lhasa. Það var hrífandi og ógleymanleg kvöldstund. Á tónleikunum ræddi
ég við margt fólk og það barst í tal að ég hafði gert útvarpsþætti um
Lhasa árið 2004, í þáttaröðinni Sáðmenn söngvanna., Ég féllst á að
birta hérna á heimasíðunni minni handritið að þeim þáttum. Njótið vel.

Lhasa De Sela – 21 og 28 des. 2004

Sáðmenn söngvanna – 6.58

Komiði sæl.

Það styttist til jóla og þá gefa menn gjarna vinum og ættingjum gjafir
og sagt er að margir hlaupi til og setji sig í skuldir til að geta
gefið. Vonandi gerir slíkt engin. Gjöf á að fylgja góður hugur fyrst og
fremst. Hún á ekki að vera til að sýnast eða þykjast því þá hefur hún
ekkert gildi. Í sjálfu sér er vinátta ein mikilvægsta gjöf sem við
getum gefið öðrum og sjálfum okkur og eitthvað það fallegasta við
vináttu er ósýnilega gjöfin; það sem ekki sést en er alltaf til staðar.
Og oft til að staðfesta þá vináttu og minna á hana þá gefur maður
litlar gjarfir. Lítil bók með góðum texta, kerti til að lýsa upp
skammdegið eða skemmtileg plata eru góðar gjafir. Nú segi ég þetta
aðeins í anda þess sem er með tónlistarþátt. Tónlist er í eðli sínu
gjöf þess sem skapar og hlustun má líta á sem gjöf til þess sem skapar.
Hvað um það þetta var bara smá hugleiðing af því að það eru að koma
jól. En snúum okkur að efni þáttarins.

Gjöfinni minni til ykkar þessi jól. Ég að kynna ykkur fyrir söngkonu að
nafni Lhasa. Hún hefur sent frá sér tvær plötur þá fyrri kallaði hún La
Llorona

en þá seinni The living road en þá plötu gaf hún út árið 2003 og það er
sú plata sem verður til umfjöllunar í þættinum. Á, The living road, er
lífinu líkt við veg. Þar syngur Lhasa á spænsku, frönsku og ensku og
undirstrikar á þann hátt fjölbreytileika mannlífsins og svífur yfir
brýr fortíðar og nútíðar og þau landamæri sem við menn viljum oft setja
í kringum okkur.

Ég ætla mér að flytja alla söngvana á þessari plötu og geri ráð fyrir
að það taki tvo þætti. Og við skulum hlusta á fyrsta sönginn sem Lhasa
syngur á spænsku Con toda palabra sem þýðir Með öllum orðum. Textar
Lhasa eru oft einskonar yfirlýsingar. Ef ég snara textanum lauslega þá
hljómar einhvernveginn á þessa leið:

No1. Con toda palabra – 4.30 - Með öllum orðum

með öllum orðum

með öllum brosum

með öllum augnráðum

með öllum blíðuhótum

ég nálgast vatnið

drekkandi kossa þína

ljós andlits þíns

ljós líkama þíns

að elska þig er bæn

söngur hins mállausa

augu hins blinda

hið nakta leyndarmál

ég fleygi mér í faðm þinn

ég er hrædd en ég er róleg

bæn í munni mínum

og bæn í sálu minni

ég nálgast eldinn

sem brennir allt þetta

ljós andlits þíns

ljós líkama þíns

Á þessari plötu birtist lífssýn Lhasa greinilega því hún segir að lífið
sé vegur og að ekkert endurtaki sig né sé sjálfsagt og hversdagslegt.
Kveikjan að hverjum þessara söngva er það hulda afl sem viðheldur
síbreytileika okkar og hindrar okkur í að einangra okkur. Vegurinn er
lifandi og við getum hvorki stöðvað hann né fryst enda vitum við það
innst inni. Næst syngur Lhasa á frönsku La Marée haute sem útleggst á
íslensku Háflæði og ég les ykkur fátklega skyndiþýðingu mína.

No2 – La Marée haute – 3.24- Háflæði

Vegurinn syngur þegar ég fer af stað

Ég tek þrjú skref og vegurinn þagnar

Vegurinn er myrkur eins langt og ég sé

Ég tek þrjú skref og vegurinn hverfur

Ég klifraði ofar háflæðinu

Höfuð mitt fullt

En hjartað vill meira

Blúnduhendur

Viðarandlit

Múrsteinslíkami

Stingandi augu

Blúnduhendur

Viðarandlit

Ég tek þrjú skref

Og þú ert þar

En hver er þessi Lhasa? Hún fæddist í smábænum Big Indian sem er að
finna inn á milli fjalla sem kallast Catskill í New York fylki í
bandaríkjunum. Hún bjó þar ekki lengi frekar en annarsstaðar því
foreldrar hennar voru ekki mjög jarðbundnar manneskjur og höfnuðu öllu
sem kallaðist hefðbundið fjöldskyldulíf og eltu drauma sína þangað sem
vindar lífsins feyktu þeim. Og Lhasa syngur næst fyrir okkur á ensku
sönginn Anywhere on this road eða Hvar sem er á þessum vegi.

No3 Anywhere on this road – 4.37

Pabbi Lhasa var rithöfundur og kennari sem hafði unun af öllum tegundum
bandarískrar og mexikanskrar tónlistar og skrapp annað slagið í
byggingarvinnu eða epplatínslu til að drýgja tekjurnar. Mamma hennar
var ljósmyndari sem hafði gaman að tónlist frá austur evrópu, asíu,
afríku og suður ameríku. Og foreldrar hennar hlustuðu mikið á tónlist.
Næst er söngurinn Abro la ventana eða Ég opna gluggann en þar segir;

No4 - Abro la ventana 4.03 - Ég opna gluggann

nú rís ég úr rúminu

nú opna ég gluggann

og ljósið ryðst inn

með vindinum

nú finn ég fyrir þér

þú ert svo langt í burtu héðan

ef þú ferð einn dag og kemur ekki aftur

ef ég fer einn dag og kem ekki aftur

hversu fánýt er þessi veröld ekki

í óendanleika sínum

í gær varstu í örmum mér

en í dag líkt og sandkorn

í ókunnu landi

ertu falinn fyrir mér

hvílík þögn

allt í óvissu

hvílíkur svimi

að sjá þig ekki

ég hljóma eins og bjalla

ég opna gluggann

og þú kemur inn

þú kemur inn...

Lhasa á þrjár systur og fjöldkyldan var semsagt á sífelldum þeytingi um
þver og endilöng bandaríkin. Hún og systur hennar urðu eðlilega fyrir
talsverðum áhrifum af

ferðalögunum, ljósmyndunum og tónlistinni að ekki sé talað um allar þær
bækur sem þær lásu. Lhasa er þakklát fyrir það frelsi sem slíkt uppeldi
leiddi af sér þó svo það hafi skapað í henni djúpstæða óöryggiskennd.

Næst er söngurinn J´arrive á la ville sem myndi útleggjast á íslensku; Ég kem til borgarinnar.

No5 – J´arrive á la ville – 5.58 - Ég kem til borgarinnar.

Ég líka – ég líka

Kem til borgarinnar til að hella lífi mínu í hana

Ég stika strætin eins og risi

Þetta er borgin og þetta er líf mitt

Ég líka – ég líka

Ég kem hingað til að flýja ég er langt á undan

Ef borgin vill fela mig mun engin finna mig

Ég veit ekki hver það er

Ég man ekki hver það var

Ég líka – ég líka

Kom hingað tómhent suður af norðrinu

Til norður suðursins

Ég á fortíð en ég nota hana ekki

Framtíðin verður betri

Svo miklu betri en hitt

Þegar Lhasa var þrettán ára hafði dregið nokkuð úr ferðalagafíkn
foreldra hennar og þau bjuggu talsverðan tíma í San Fransisco en Lhasa
byrjaði að troða upp á einu grísku kaffihúsi þar í borg til að syngja
söngva Billie Holliday og söngva sem hún kunni frá Mexico. Hún söng án
undirleiks. Það var á þessum árum sem hún fór að gera sér grein fyrir
mætti og áhrifum raddarinnar sem hljóðfæris og möguleikunum á að koma
þeim tilfinningum sem bærðust í brjósti hennar áleiðis til hlustandans.

Næst er söngurinn La frontera eða; Landamærin.

No6. La frontera – 3.02

Í dag kem ég aftur að landamærunum

ég verð að fara yfir þau aftur

vindurinn skipar mér að gera það

og hann ýtir mér yfir landamærin

og eyðir sporunum á bakvið mig

ég dreg sjálfa mig áfram undir þessum himni

og vetrarskýjunum

það er vetrarvindurinn sem skipar mér fyrir

og enginn getur stöðvað þau

á stundum berjast þau miskunarlaust

á stundum dansa þau

og ástundum - ekkert

í dag fer ég yfir landamærin

undir skýjunum

undir skýjunum

það er vindurinn sem skipar mér fyrir

undir járnskýum

ég er svarti bletturinn sem flakkar

á útjaðri hamingjunnar

Þegar Lhasa var 19 ára lá leið hennar norður til Kanada nánar tiltekið
til borgarinnar Montreal. Það kynntist hún manni að nafni Yves
Desrosiers sem var gítarleikari og upptökustjóri. Þau unnu saman næstu
fimm árin og tróðu upp á krám og börum og á þessum árum sömdu þau þau
tónlist og texta og útkoman var fyrsta platan þeirra sem þau kölluðu La
Llorona og Lhasa söng þar á spönsku. Meginstef plötunnar var grátgyðjan
Llorona úr goðafræði Aztekanna en hún heillaði menn með hjartnæmum söng
sínum. Platan vakti fljótlega mikla athygli meðal spænskumælandi manna
fyrir frumlegt innihald, hrifnæman söng Lhasa og óvanalegar seiðandi og
heillandi útsetningar. Næst skulum við hlusta á sönginn; La confession
eða Játningin.

No7. La confession – 3.45

Ég óttast ekki að segja að ég sveik þig

vegna einskærrar leti

vegna einskærrar depurðar

Á milli þín og djöfulsins

valdi ég það þægilegasta

En allt þetta er ekki ástæðan

fyrir sektarkennd minni – það er verst af öllu

Ég óttast ekki að segja að ég skelfist þig

með vonum þínum og virðingu þinni fyrir heiðri

Þú færð mig til að eyðileggja allt

Að rífa brosið af andliti þínu

En allt þetta er ekki ástæðan

fyrir sektarkennd minni – það er verst af öllu

Sektarkend mín er vani

Hún er það eina sem ég kann af öryggi

Það er huggun í að vita

að það eru engin mistök

þegar spurning vaknar um sekt mína

Ég óttast ekki að segja að ég svindlaði

Mínar tærustu hugsanir eru falar

Ég vil gleyma öllu um sannleika

Mitt leiðarljós er aðeins ánægja og sekt

Við þessar óvæntu vinsældir plötunnar La Llorona var Lhasa skyndilega
komin út úr þröngum og litlum krám og kaffihúsum uppá svið stórra
tónleikahalla og vann til virtra tónlistarviðurkenningar sem kallast
Félix árið 1987. Og frægð hennar barst fljótlega um gjörvallt Kanada og
platan náði því að seljast í 110 þúsundum eintaka og hljóta einnig
önnur virt verðlaun þar í landi sem kallast Juno árið 1988. í kjölfar
þessara miklu vinsælda fylgdi tónleikaferðalag um bandaríkin og evrópu.
Frakka hrifust sérlega af henni og þar í landi seldist diskurinn í
meira en 300 þúsund eintökum. Tónleikaferðalag þetta stóð í nokkur ár
og reyndi mikið á Lhasa og hljómsveitina. En næst skulum við hlusta á;
Small song.

No8 – Small song – 2.26

Þar koma að Lhasa ákvað að taka sér frí frá tónleikastandinu og hvíla
sig og íhuga hvað hún vildi gera með líf sitt. Hún og systur hennar
þrjár sem allra voru sirkuslistamenn höfðu átt sér æskudraum sem þær
ákváðu að láta rætast og þær fluttu allar til Frakklands. Þær settust
að í borginn Bourgogne og hófu æfingar og lögðu af stað í ferðalag með
sirkussýningu árið 1999.
Næst heyrum við sönginn My name.

No 9 – My name – 4.17

Tónleikaferðalög einkennast af hraða og stressi. Venjulega eru
tónleikar á hverju kvöldi og á stundum nokkrir á dag og alls ekki allir
á sama stað svo þetta er stöðugur þeytingur á milli staða, borga og
landa. Og oft skapar þetta álag sundrung meðal hljóðfæraleikara og
óreglu og sjaldan eða aldrei tími til að skoða og sjá þær borgir sem
leikið er í eða að kynnast fólki og lifnaðarháttum þeirra.

Annað var upp á teningnum í sirkusferðalaginu. Þar vann
listamannahópurinn saman að uppsetningu og samantekt tjaldanna og
umhirðu alls sem snerti sirkusinn.

Næsti söngur hennar heitir Pa´llegara a tu lado eða; Að ná til þín.

No10 – Pa´llegara a tu lado – 4.32 – Að ná þér

Ég þakka líkama þínum

fyrir að bíða eftir mér

Ég varð að týnast

til að ná til þín

Ég þakka örmum þínum

fyrir að ná mér

Ég varð að fara svo langt

til að ná til þín

Ég þakka höndum þínum

fyrir að halda á mér

Ég varð að brenna til agna

til að ná til þín

Samheldnin í sikuslífinu var eins og í góðri fjöldskylda og farið var
hægar yfir lönd og borgir og nægur tími vannst til að kynnast fólki,
borgum og þorpum. Lhasa vann í þessum sikusi í nokkur ár og undi hag
sínum vel á meðan á honum stóð. En að lokum settist hún að í borginni
Marseille og hóf að semja tónlist og texta á ný og sennilega eru það
þeir söngvar sem við erum að hlusta á af plötunni The living road. Og
næsti söngur heitir Para el fin del mundo o el ano nuevo sem ég útlegg
; Þú verður hér á morgun vegna heimsendis eða nýja ársins.

No11 – Para el fin del mundo o el ano nuevo – 4.23

þú verður hér á morgun

vegna heimsendis

eða nýja ársins

á morgun drep ég þig

á morgun frelsa ég þig

ég er á undan

ég er ekki hrædd

ég er ekki hrædd lengur

á morgun segi ég þér að ásti

að ástin sé farin

og þá – og þá sjö ára útlegð

fyrir að hafa logið svona mikið að þér

þú verður hér á morgun

vegna heimsendis

eða nýja ársins

beinagrind mín dansar

klædd að nýju í hold mitt

með hárkollu eldsins

ég fer út til að hitta þig

á miðri leið

og þá – og þá sjö ára útlegð

fyrir að hafa logið svona mikið að þér

þú verður hér á morgun

vegna heimsendis

eða nýja ársins

höfnin fyllist af herskipum

og fíngerð aska fellur sem regn

ég fer út að hitta þig

klædd í

klædd í jarðarbúningin minn

Árið 2002 snéri Lhasa aftur til Montreal og hóf að hljóðrita plötu og
útkoman er sú plata sem við erum að hlusta á í dag, The living road. Og
við skulum hlusta á lokasöng þeirrar plötu Soon this space will be too
small.

No12 - Soon this space will be too small – 4.45

Þakka ykkur hjartanlega samfylgdina.

(Lauslegar þýðingar söngtexa; Hörður Torfa.)